Çağın hastalığı olarak tanımlayabileceğimiz demans bir tür bunamadır. Beynin işlevselliğini yitirmesi sonucu oluşur. Genellikle yaşlılığa bağlı olarak görüldüğü düşünülse de türüne bağlı olarak 50'li yaşlarda da demans görülebilir.
Demans aslında unutkanlığa bağlı olarak gelişen hastalıkların çatısını oluşturur. Sık sık Alzheimer ile karıştırılsa da aslında demans, Alzheimer demek değildir. Bu yazımızda demans hakkında pek çok merak edilen sorunun yanıtını sizlerle paylaşacağız.
Önce hastalığı yakından tanıyalım.
Demans Nedir?
Demans bir çeşit bunamadır. Yaşlılığa bağlı olarak görülüyor olsa da alttan yatan hastalığa bağlı olarak da gelişebilir. Bugün 80 yaşında bir birey de demans hastalığına tutulabilir, 50 yaşında bir kişi de. İkisinin arasındaki fark demansın türüne bağlı olarak değişir.
Latince olarak Mens adıyla bilinen demans aynı zamanda “zihnin yitirilmesi” anlamına gelir. Demans belirtileri bir anda oluşmaz, yavaş bir seyir halinde ilerler. Bazı demans türleri vücuttaki bir maddenin eksikliğine bağlı olarak gelişebildiği gibi kullanılan bir ilacın yan etkisine bağlı olarak da karşımıza çıkabilir.
İlaca ya da madde eksikliğine bağlı olarak gelişen demansların tedavisi mümkündür; hastalığın sebep olduğu kaynak bulunduktan sonra bu geçici demans kontrol altına alınabilir. Ancak aynı durum her demans için geçerli değildir ki çoğu demansın tedavisi yoktur ancak ve ancak seyri hafifletilebilir.
Demans Neden Olur?
Demansın altında pek çok neden yatıyor olabilir. Yukarıda sözünü ettiğimiz gibi vücuttaki bir maddenin eksikliğine bağlı olarak gelişebildiği gibi kullanılan bir ilacın yan etkisi de olabilir. Demans için beyin hücresi zararı demek mümkündür; beyin hücreleri zarar görünce birbirleriyle iletişim kuramazlar ve ortaya farklı tablolar çıkar.
Aslında tüm demans türleri beynin farklı bölgelerindeki hasarların bir tepkimesidir. Demansın en büyük tetikleyicisi sağlıksız ve kalitesiz yaşamdır. Genetik faktörlerin varlığından da söz etmek mümkündür elbette ancak alkol ve sigara kullanımı, dengesiz yaşam, kimyasal maddelere maruz kalma, tümör varlığı gibi pek çok sebep demansa zemin hazırlayabilir.
Demans Türleri Nelerdir?
Demans farklı türlerin bir araya geldiği ve hastalığın temel çatısını oluşturan bir sağlık sorunudur. Kendi içinde farklı türlerinden söz etmek mümkündür.
- Alzheimer Hastalığı: En bilinen demans türüdür. Yaşlılığa bağlı olarak gelişir ve henüz tam olarak neden kaynaklandığına dair çok bulgu yoktur.
- Lewy Cisimciği Demansı: Lewy cisimleri için normal olmayan protein yığınları demek mümkündür. Hasta uyku sırasında hareket eder ve birtakım halüsinasyonlar görür.
- Damar Tıkanıklığına Bağlı Demans: Alzheimer hastalığından sonra görülen en yaygın ikinci demans türüdür. Kişide yavaş düşünme, odaklanma sorunu, dikkat eksikliği gibi belirtiler gösterir.
- Karışık Demans: Birçok demans türünün bir arada olduğu bir demans türüdür ve genellikle 80 yaş ve üstündeki hastalarda görülür. Semptomlar, türler hepsi bir aradadır ve genel bir çatı altında “karışık demans” olarak toplanır.
- Frontotemporal Demans: Kişide odaklanma ve hafıza sorununun ötesine geçen bir demans türüdür. Bu türde kişinin davranışları ve hatta kişiliği bile değişebilir. Sakin bir insan çok sinirli olabilir ya da sinirli bir insan dingin de olabilir.
Demansta birden fazla hastalığın görülmesi de söz konusudur. Yaygın olarak görülen hastalıklardan birkaçı:
- Creutzfeld-jacob hastalığı
- Hungtington hastalığı
- Wernike-Korsaoff sendromu
- Menenjit
- Tümörler
- B12, B1 ve B6 gibi birtakım vitamin eksiklikleri
- Anemi
- Trioid bezi hastalıkları
- Diyabet
- Böbrek üstü bezi hastalıkları
- Sifiliz
- AIDS
Demans Belirtileri Nelerdir?
Demans çeşitlerine kısaca değindikten sonra şimdi gelin demans hastalığı belirtilerine kısaca bir göz atalım. Öncelikle şunu söylemek gerekir ki demans belirtileri, demansın türüne bağlı olarak şekillenebilir. Her demans hastası aynı belirtileri vermeyebilir; birinde görülen ötekisinde görülmeyebilir.
Ancak genel olarak baktığımızda aşağıdaki belirtileri demansın genel belirtileri olarak tanımlamak doğru olacaktır.
- Hafıza bozukluğu
- Dikkat dağınıklığı
- Konuşmada bozukluk özellikle dilin dolanması
- Karar verme güçlüğü
- Görsel algı sorunları
- Soru-cevap ilişkisini yönetememe
- Bir yere uzun süre gözün dalması
- Algıda birtakım sorunlar
- Bellek bozukluğunda genellikle en son öğrenilen unutulur ancak geçmiş silinmez. Örneğin kişi akşam ne yemek yediğini unutabilir ancak geçmiş yıllara dair bir şeyi hatırlayabilir.
Demansın Evreleri
Demans, ilerleyen bir hastalıktır ve birtakım evreleri vardır. Genel olarak erken evre, orta evre ve son evre olarak ayıralım.
- Erken Evre Demans: Bu evrede demansın belirtileri vardır ancak yoğun değildir. İlk aşamada çok büyük semptomlar beklenmez. İkinci erken evreye geçildiğinde kişinin gündelik yaşamında birtakım değişimler başlar ancak hayatını idame ettirmede güçlük yaşamaz. Bunlar yalnızca birkaç kafa karışıklığından ibarettir.
- Orta Evre Demans: Bu evrede hastalık ilerler. Hafıza kaybında artış görülür. Genellikle uygunsuz ve küfür olarak tabir edebileceğimiz sözcükler sıralanır. Öz bakım yeteneklerinde bozulma görüldüğü gibi birtakım kişilik değişimleri de gözlemlenebilir. Gece ve gündüzü karıştırma, geceleri bir yere gitme isteği ve huzursuzluk takip eder. Özellikle gezinme ve huzursuzluğun ön planda olduğu evredir.
- Son Evre Demans: İleri evre demans ya da geç evre demans olarak tanımlayabileceğimiz bu süreçte artık hareket etmeyle ilgili sorunlar yaşanır ve yatağa bağımlılık ve konuşamama durumu gündeme gelir. Son aşama aynı zamanda kişinin hayati risklerinin de doğduğu bir evredir. Demans hastaları, son evrede akciğer embolisi ya da akciğer enfeksiyonuna bağlı olarak hayatını kaybeder. Özellikle yatak yaralarının açılması, hastayı enfeksiyona açık hale getirir ki bu da bir ölüm sebebi olabilir. Enfeksiyon varlığı, demans hastalarında ölüm belirtilerinden biridir.
Demans Tedavisi Nasıldır?
Demans tedavi yöntemleri vardır ancak bu yöntemler hastalığın seyrini yavaşlatır, tamamen yok etmez. Demans türlerinin bazılarında yapılan tedavi ile demans yok edilebilir ancak genel olarak ne yazık ki demansa bulunan bir çare yoktur.
Hastalığın seyri birtakım nörolojik ve psikolojik ilaçlarla yavaşlatılabilir. Demans hastası genel olarak huzursuz, kaygılı ve oldukça sinirlidir bu nedenle psikiyatr desteği ile ilaç tedavisi gerekebilir. Yanı sıra vitamin takviyeleri de yapılabilir. Burada önemli olan kişinin gündelik yaşamını rahatlatmak, huzursuzluğunu azaltmak ve mevcut hastalığın seyrini yavaşlatmaktır.
Her ne kadar tıp alanında günden güne gelişen teknolojilerle karşı karşıya olsak da “Demans'ın çaresi var mı?” sorusunun yanıtı ne yazık ki henüz yoktur… Hastanın daha kötüye gitmemesi için günlük hayatını maksimum refaha ulaştırmak için yavaşlatıcı tedavi protokolü önemlidir ve tedavisi asla aksatılmamalıdır.
Alzheimer ve Demans Arasındaki Fark
Alzheimer ve demans birbiri ile çok karıştırılır ki bu doğaldır neticede her ikisi de beyindeki işlev bozukluğundan kaynaklanır. Gerçekte Alzheimer ve demans iki farklı hastalıktır diyebiliriz. Alzheimer hastalığı demansın en sık görüldüğü hastalıklardan biridir ve demansların ciddi bir oranını oluşturur.
Alzheimer hastalarında erken belirtiler direkt olarak gündelik yaşama yansır; kişide hafıza bozukluğu ortaya çıkar ve zamanla diğer fonksiyonlarında da azalma görülür. Yakın tanıdıklarını hatırlamada güçlük yaşar ve isim hafızası yavaş yavaş silinir. Kullanma becerileri azalır ve araba, çatal, bıçak gibi kullanımları unutur.
Demans ise bu tablodan biraz daha farklıdır. Demansta kişi hafızasını belirli bir oranda koruyabilir ancak gündelik yaşamında ne yapması gerektiğini bilemez. Örneğin tuvaletin yerini bulamayabilir, odaları karıştırabilir, dışarı çıktığında sokakları karıştırabilir gibi… Tüm bu davranışlara bağlı olarak kişi içine kapanır ve aslında bir nevi depresyon süreci de tetiklenir.
Hekim tarafından yapılan birtakım testler ve değerlendirmeler neticesinde kişinin Alzheimer mı yoksa demans mı olduğu tespit edilir. Birbirine yakın seyreden belirtiler olduğu için aradaki fark yalnızca uzman tarafından belirlenir.
Demans Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Demans hakkında en çok merak edilen sorulardan birkaçını sizin için derledik.
Demans Ölümcül Bir Hastalık mıdır?
Ne yazık ki demans ölümcül olarak tabir edilebilir. Elbette türüne bağlı olarak tedavisi de bazı noktalarda mümkün olabilir ancak genel olarak bakıldığında ne yazık ki çoğu türünde kalıcı bir tedavisi söz konusu değildir.
Demans Hastalarının Ömrü Nedir?
Ömür tayin etmek elbette imkansızdır ancak genel olarak bakıldığında uzun süre yaşadıkları da aşikârdır. Bazı demans hastalarının 13-15 sene yaşadığı bilinir. Hastalığın seyrine, kişinin mevcut sağlığına ve hastanın yaşına bağlı olarak bu süre değişecektir.
Demans Tedaviyle Tamamen Geçer mi?
Yukarıda da kısaca izah ettiğimiz üzere demans tamamen yok edilmez ancak uygulanan tedavi protokolü ile hastalığın seyri yavaşlatılabilir ve hastanın daha refah bir yaşam sürmesi sağlanabilir.
Demans Önlenebilir mi?
Demans hastalığının oluşmasını direkt olarak önleyen bir tedbir yoktur ancak hastalığa yakalanmamanın en etkili yolu sağlıklı yaşam tarzını benimsemekten geçer. Özellikle alkol kullanımını bırakmak, hastalığı önlemede oldukça etkili olacaktır.
Demans Hızlı İlerler mi?
Demansın ilerlemedeki hızı, kişinin klinik tablosuna bağlı olarak şekillenir. Örneğin beslenme alışkanlıklarındaki hızlı değişim, demansa eşlik eden kronik hastalıklar, bazı ilaçların kullanımı ya da cerrahi operasyonlar demansın daha hızlı ilerlemesine yol açabilir.
Demans Kaç Yaşında Olur?
Demans genellikle yaşlanınca ortaya çıkan bir hastalıktır ve özellikle 80 yaş dolaylarındaki hastalarda yaygındır. Ancak türüne bağlı olarak genç yaşta demans belirtilerine rastlamak da mümkündür. 50'li yaşlarında bir kişinin de demansa yakalanma olasılığı vardır.
Demanslı Hastaları Yalnız Kalabilir mi?
Demans, beyin fonksiyonlarını etkileyen bir hastalıktır ve kişinin sağlıklı düşünmesini önler. Bu nedenle demans hastaları evresi kaç olursa olsun evde yalnız bırakılmamalıdır. Yanı sıra dışarıda dolaştığı zamanlarda kaybolma olasılığına karşı da daima gözlem altında tutulmalıdır. Demans hastalarının evden kaçma eğilimleri de olabilir bu nedenle gereken önlemler evin içinde alınmalıdır.
Demans Hastalarına Nasıl Davranmak Gerekir?
Demans hastaları yalnızca kendilerini değil tüm çevrelerini etkiler. Demans hastasına bakanlar da en az demans hastaları kadar manevi de olsa hasar alabilir. Bu nedenle bazı uzmanlar, demans hastasına bakan kişilerin de yardım alması gerektiğini düşünmektedir.
Demans hastalarının beyin fonksiyonlarında oluşan hasar, gündelik hayatlarına yansır ve bunun da olumsuz etkilerinin olması kaçınılmazdır. Demans hastalarına nasıl davranılması gerektiğine dair birkaç ipucu ile yazımızı sonlandıralım.
- Demans hastaları inatçı olabilir. Örneğin olmayan bir şeyi olmuş gibi anlatabilir ve buna sizi ikna etmeye çalışabilir. Onun fikrine hemen karşı gelip doğruyu dikte etmeyin. Sakince dinleyin ve münakaşaya girmeyin; bir süre sonra sakinleşecektir.
- Demans hastalığı son evrelere gelindiğinde kişiyi yatağa bağımlı hale getirir ki bu da yatak yaralarına fırsat verir. Mutlaka her gün hastayı ıslak mendil ya da nemli bir bezle temizleyin ve mutlaka krem sürün. Hekiminize cildine hangi kremin sürülmesinin uygun olacağını mutlaka sorun.
- Demans hastalarının evden kaçma eğilimleri vardır bu nedenle evin içinde önlem alınmalıdır. Örneğin kapı kitlenebilir. Yanı sıra unutkanlığın eşlik ettiği türlerde evin içinde yangın, su basması ve benzeri gibi durumlar yaşanabilir. Bu nedenle sürekli gözetim altında tutulmalıdır.
- Demans hastaları size zaman zaman zarar verebilir. Normalde çok iyi kalpli ve karıncayı dahi incitmeyen bir insan olsa da demansın etkilerinden dolayı hırçın olabilir. Psikoloğu ile dirsek temasında olmak önemlidir.
- Demans hastaları yalnız bırakılmamalıdır. Evin içinde ocağı ya da suyu açık bırakabilir. Cama çıkabilir ya da dengesini kaybedip evde düşebilir. Evresi kaç olursa olsun demans hastaları ne evde ne sokakta yalnız bırakılmamalıdır.
- Konu demans olunca her olasılık göz önünde bulundurulmalıdır. Dışarı çıktığınızda kaşla göz arasında ortadan kaybolabilir. Olasılıkları göz önünde bulundurmak adına cebine ya da yakasına telefon numaranızı, adresinizi bırakabilirsiniz. Küçük notlar iliştirerek kişinin demans hastası olduğunu belirtebilirsiniz. Hasta bu notu bulduğunda yırtıp atabilir bu nedenle kolay ulaşamayacağı bir yere konumlamak daha doğru olacaktır.
Önemli Not: Bu içerik yalnızca bilgi amaçlıdır; herhangi bir tavsiye ya da tedavi önermez. Olası sağlık sorunlarını önlemek ve yanlış tedavilerden kaçınmak için en doğru bilgiyi mutlaka doktorunuzdan alınız.
