Ülkelerin gelişmişlik düzeyi, sosyo-ekonomik yapıları ve fertlerin beslenme alışkanlıkları her geçen gün değişmekle birlikte tüm dünyada ve ülkemizde tahıl ürünleri toplumların en önemli besin kaynağını oluşturmaktadır. Buğday, arpa, çavdar ve yulaf gibi tahıllar insanlar için son derece önemli olmasına rağmen bazı rahatsızlıklara da neden olabilmektedir.
Kalıtsal Hastalıklar başlıklı yazımızı da okumanızı tavsiye ederiz.
Çölyak Hastalığı Nedir?
Çölyak hastalığı; glüten içeren gıdaların alınmasıyla bağırsaklardaki doğal yapının bozulması sonucu ortaya çıkan bir emilim bozukluğu sendromudur. Çölyak hastalığı, glütene bağlı olarak ince bağırsakta ömür boyu süren kronikleşmiş alerjiye neden olur.
Çölyak hastalığı farklı yaşlarda ortaya çıkabilir. Çocukluk yaşlarında ortaya çıkabileceği gibi ileri yaşlarda da kendini gösterebilir. Hastalığın çok hafif ilerlemesi ve belirtilerin farklı rahatsızlıklarla karıştırılması teşhisin ileri yaşlarda konulmasına neden olabilmektedir.
Çölyak Hastalığı Nedenleri Nelerdir?
Besinler ince bağırsakta bileşenlerine ayrıştırılıp bağırsak mukozası üzerinden kana karışır. Vücudumuzun yeterince gıda alabilmesi, ince bağırsakta çok sayıda bulunan ve villus çıkıntıları olarak adlandırılan kıvrımlar tarafından sağlanır. Çölyak hastaları, glütenli yiyecekler tükettiklerinde bağırsak mukozasındaki villus kıvrımları alerji nedeniyle tahrip olarak azalır ve küçülür. Gluten alerjisine bağlı olarak bağırsak yüz ölçümü gittikçe küçülür ve alınan gıdalar ince bağırsak tarafından emilemez hale gelir. Sonuç olarak beslenme yetersizliği ile birlikte hastalık belirtileri de ortaya çıkar.
Çölyak Hastalığı Belirtileri Nedir?
Çölyak belirtileri birçok hastalığın belirtisi ile karıştırılabilir. Çünkü çölyak belirtileri; ishal, hazımsızlık, karında şişkinlik gibi sindirim sistemi problemleri ile kendini gösterir. Çölyak hastalığı belirtileri;
- Demir ve B12 eksikliği,
- İshal veya kabızlık,
- Sık tuvalete çıkma,
- Ciltte döküntü,
- Yorgunluk, halsizlik, iştahsızlık,
- Karın bölgesinde şişkinlik,
- Gaz problemi,
- Tekrarlayan karın ağrısı,
- Eklemlerde ve kemiklerde ağrısıdır.
Çocuklarda çölyak hastalığı belirtileri ise şu şekildedir:
- Gelişim geriliği
- Karın bölgesinde öne doğru şişkinlik
- Yaşa göre kilo artışında yavaşlık
- Kas zayıflığı ve kansızlık
- Gaz şikayetleri ve dışkıda anormallik
- Kusma, halsizlik ve iştahsızlık
- Ağız içinde oluşan aftlar
- Eklem ve kemik ağrıları
- Sinirlilik, hiperaktivite
- Ciltte kaşıntı ve döküntü
Yukarıda yer verilen çölyak belirtileri sizde veya çocuğunuzda varsa doğru teşhisin konulabilmesi için çölyak hastalığı testi, endoskopi ve alınan doku örneklerinin patoloji tarafından incelenmesi gerekmektedir. Eğer testlerden sonra çölyak hastalığı ihtimali ortadan kalkarsa, istenmeyen tüm sindirim sistemi semptomları glütensiz bir diyet ile rahatlıkla çözülebilir.
Çölyak hastalığı teşhisi ve tedavisi için hemen tamamlayıcı sağlık sigortası teklifi alın, özel hastanelerde fark ücreti ödemeden %100 destek alın!
Çölyak Hastalığı Tedavisi Var mı?
Çölyak hastalığının tek tedavisi glütensiz beslenme diyeti olarak bilinmektedir. Glütensiz bir yaşama geçildiğinde hastalıkla ilgili bir sorun görülmemektedir. Burada önemli olan glütenli ve glütensiz gıdaların iyi ayrılmasıdır. Glüten daha çok buğday, arpa, çavdar ve yulaf gibi tahıllarda bulunmaktadır. Ancak günümüzde hazır gıda sektöründe glüten sıklıkla kullanılmaktadır. Bisküviler, hazır çorba ve köfteler, malt içecekler, glüten içeren sakız ile çikolatalar çölyak hastaları için tehlikeli olabilmektedir.
Kadınların kullandığı bazı kozmetik ürünlerinin içinde bile glüten bulunabilmektedir. Bunların yanı sıra; ilaç, şampuan, krem gibi ürünler glüten içerikleri nedeniyle dikkatli kullanılmalıdır. Çok iyi bir etiket okuyucusu olunmalı, gıdaların etiketleri mutlaka okunmalıdır. Özellikle evde glütenli ve glütensiz gıdaların birbirinden ayrı ve uzak saklanması önemlidir. Yemek hazırlığı sırasında glütenli gıdalara değmiş veya bulaşmış çatal, kaşık, süzgeç, tabak gibi gereçler kesinlikle çölyaklı kişilerin gıdalarına temas etmemelidir. Bir ton gıdada 2 kaşık glütenin bile tehlikeli olabileceği unutulmamalıdır.
Çölyak Diyeti Nasıl Yapılır?
Çölyak hastaları tükettikleri her gıdayı sorgulamak zorundadır ve glüten içermeyen besinleri tercih etmelidir. Çölyak diyeti yaparken tercih etmeniz gereken besinleri aşağıdaki listeden öğrenebilirsiniz.
- Mısır, pirinç, patates, nohut, mercimek, kestane, soya, fasulye, fındık gibi besinleri ve bu besinlerden elde edilen un ve nişastaları tercih etmelisiniz.
- Ceviz, fındık gibi kuru yemişler ile incir ve kuru üzümü beslenme zincirinden eksik etmemeniz önemlidir.
- Kümes hayvanları ve kırmızı et, tüm sebze ve meyveler, bakliyatların tüm çeşitleri, yumurta, bal gibi gıdaları rahatlıkla tüketebilirsiniz.
- Buğday ekmeği yerine mısır ekmeği tercih etmelisiniz. Hazır alınan mısır ekmeklerinin içine farklı unların karışabileceği ihtimaline karşı mısır ekmeğini evde yapmak daha sağlıklıdır.
- Paketli veya hazır gıdalar alırken dikkatli olun. Bazı firmalar ürünlerinin üzerine glüten içerdiğine dair kırmızı işaret koyarken, bazıları bu işareti koymaz. İçinde malt veya hidrolize bitki proteini yazan gıdalar glüten açısından sorgulanmalı ve dikkatli kullanılmalıdır.
Son olarak hatırlatalım; glüten içerme ihtimali olan yiyeceklerin glütensiz besinler ile aynı yerde bulunmaması önemlidir. Glütenli gıdaların glütensiz gıdalara temas etmemesi için bu besinleri ayrı yerlerde tutmanızı tavsiye ediyoruz.
Çölyak Hastalığı Ölümcül müdür?
Çölyak hastalığının uzun dönemde sonuçları, kötü beslenme ve besin emiliminin bozukluğu ile ilgilidir. Tedavi edilmemiş çölyak hastalığı; kemik erimesi, kısırlık, düşük, depresyon, kanser, tip 1 diyabet gibi rahatsızlıklara yol açabilmektedir. Ayrıca ince bağırsak kanseri ve lenfoma gibi rahatsızlıkların ortaya çıkma riskini artırır.
Çölyak Hastalığı Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Çölyak hastalığına dair merak edilen soruların yanıtlarını sizler için derledik.
Çölyak Hastalığı Çeşitleri Nelerdir?
Çölyak hastalığı ile ilgili bilgilere baktığımızda, temelde pek çok gluten rahatsızlığı çeşidine rastlıyoruz. Çölyak hastalığı çeşitlerine yakından bir göz atalım.
- Klasik Çölyak Hastalığı: Büyüme geriliği, karında şişlik, ishal, kusma gibi belirtilerle kendini belli eden, emilim ve sindirim bozukluğunun ön planda olduğu bir türdür. Genellikle küçük çocuklarda 6-24 aylarında glüten alımının başlamasıyla patlak verir.
- Atipik Çölyak Hastalığı: Genellikle 5-6 yaş üstü çocuklarda ve erişkinlerde ortaya çıkan atipik çölyak bulguları oldukça hafif seyreder. Sindirim sistemi dışı bulgular ön planda olabilir; boy kısalığı, diş minesi sorunları, demir eksikliği gibi.
- Sessiz Çölyak Hastalığı: Herhangi bir bulguya rastlanmadığı için “sessiz” olarak isimlendirilir. Genellikle bu durum aile sağlık taramalarında ya da başka sebepten yapılan bir tetkik ile tesadüfen öğrenilir.
- Potansiyel Çölyak Hastalığı: Yapılan çölyak testlerinde pozitif çıkan ancak ince bağırsak biyopsileri normal çıkan kişilerde görülen türdür. Bu tip için sonraki yıllarda glüten hastalığına yatkındır demek mümkündür.
- Non- Çölyak Glüten Hassasiyeti: Bu türün seyri, çölyak hastalığı ile benzer ilerliyor ancak baş ağrısı, konsantre sorunları ya da eklem ağrıları gibi semptomlar da eklenebiliyor. Kesin bir test ile tanı konması pek mümkün değil, doktor takibiyle ilerlemesi kontrol altında tutulabilir. Genel olarak çölyak hastalığında beslenme, glüten rahatsızlığının en temel dikkat noktasıdır.
Çölyak Hastalığı Geçer mi?
Çölyak hastalığının bir ilaç, aşı ya da cerrahi müdahalesi bulunmaz. Burada yapılması gereken belki de tek şey doğru bir beslenme rutininin ve glütensiz diyetin benimsenmesidir.
Çölyak hastası kişilerin, bir uzman yardımı alması ve çölyak diyetini doğru bir şekilde yapması önemlidir bu sayede hayat kalitelerinde herhangi bir düşme olmadan rutin hayatlarına devam edebilirler.
Çölyak Hastaları Ne Yemeli?
Çölyak hastalığı olanlar ya da glüten hassasiyeti olanlar özel bir beslenme programı uygular. Bu noktada ne yenip ne yenmeyeceği mutlaka bir uzman tarafından onaylanmalıdır.
Genellikle glütensiz diyette buğday, çavdar, arpa ve yulaf içeren gıdalardan uzak durmak gerekir. Mısır, patatesi pirinç ve soya unun zararsız olduğu bilinse de en doğru bilginin “kişiye özel” olduğunu ve mutlaka uzman kontrolünde olması gerektiği bilgisini verelim.
Çölyak Hastalığı Cilt Belirtileri Nelerdir?
Çölyak hastalığının ciltte yarattığı etkilere baktığımızda karşımıza tipik belirtiler çıkıyor. Bağırsak glüten intoleransından kaynaklanan kaşıntılı ve kabarcıklı bir cilt hastalığı olan dermatisis herpetiformisten söz etmek mümkündür.
Genellikle dirsek, diz, gövde ve kafa derisinde döküntüler görülebilir. Yanı sıra kalçalarda da benzeri deri döküntüleri gözlemlenebilir. Kısaca kaşıntılı ve kırmızı cilt döküntülerinin varlığı, çölyak hastalığını işaret ediyor olabilir.
Çölyak Hastalığı Sonradan Olur mu?
Çölyak hastalığı için genetik kaynaklı bir hastalık demek mümkündür ancak bu, sonradan gelişmeyeceği anlamına gelmez. Kişinin yaşadığı stres, enfeksiyon vb. gibi durumlar neticesinde çölyak hastalığı sonradan gelişebilir.
Çölyak Hastalığı Bulaşıcı mı?
Çölyak hastalığı her 100 çocuktan birinde görülebilir. Aileler arasında elbette bulaşıcı olup olmadığı endişe yaratabilir. Ancak şunu net olarak söylemek gerekir ki çölyak hastalığı bulaşıcı bir hastalık değildir. Çocuğun ya da yetişkinin bir başka kişiyle teması neticesinde herhangi bir bulaş olma durumu söz konusu değildir.
Çölyak Hastalığı Genetik mi?
Çölyak hastalığı için genetik faktörlerden söz etmek mümkündür. Ailede glüten hastalığı ya da glüten rahatsızlığı olan biri varsa, aile üyelerinden birinde bu hastalık görülebilir.
Ancak tamamen genetik faktörlere dayandığını da söylemek pek doğru olmayacaktır zira stres ve enfeksiyon gibi nedenlerden de çölyak hastalığının gelişmesi söz konusu olabilir.
Çölyak Hastalığına Ne İyi Gelir?
Çölyak hastalığı için hekim görüşü çok önemlidir. Uzman bir hekim tarafından reçete edilen öneriler / beslenme diyeti ile hastalığın günlük yaşama etkisi minimuma düşürülebilir. Çölyak hastalığına iyi gelen en önemli şey doğru bir glüten diyetinin benimsenmesi ve hastalığı tetikleyen ürünlerin kullanılmamasıdır.
Çölyak Hastalığı Kansere Yol Açar mı?
Çölyak hastalığı kontrol altında tutulması gereken bir hastalıktır. Basit bir beslenme sorunu değil, ilerleyen aşamalarda ciddi sorunlara da yol açabilir. İnce bağırsak kanseri, lenfoma, kısırlık ya da kemik erimesi gibi durumlar gündeme gelebilir. Çölyak hastalığı için direkt “kansere sebep olur” demek doğru olmayacaktır ancak kontrol edilmediğinde birtakım sağlık sorunlarına yol açacağını söylemekte fayda var.
