İş yerinde meydana gelen, ölüme sebebiyet veren ya da ruhen ve bedenen kişiyi engelleri birey haline getiren olaylara kısaca iş kazası denir. İş kazaları çalışanların iş yerinde ve çalışma saatleri içinde meydana gelen kazaları kapsayan genel bir tanımlamadır. Yalnızca fiziksel değil ruhsal ve mental sağlığı da içine alan zararları kapsar.
İş kazalarının önlenmesi, kazaların nedenlerine odaklanır. Kaza nedensellik modelleri, işyerinde kazaların nasıl meydana geldiğini açıklamak için teorik bir temel sağlar. İstatistiksel veriler, işyerinde meydana gelen kazalar hakkında bazı ayrıntılar verir: Olay, mağdurlar ve nedenleri.
İş Kazası Şartları Nedir?
Bir olayın iş kazası sayılan haller ya da iş kazası sayılan durumlarda yer alabilmesi için dikkat edilmesi gereken bazı hususlar vardır. Bu hususlar, iş kazası kanun maddesince belirtilmiş olup genel tanımıyla aşağıdakileri kapsar;
- Kazaya uğrayan kişinin sigortalı olması
- Kaza geçiren kişinin fiziki ya da ruhsal olarak özre uğramış olması
- Kazanın yer ve zaman itibari ile iş kazası kanunu ya da iş kazası mevzuatında belirtilen hususlarla örtüşmesi
İş Kazası Nedenleri Nelerdir?
İşyerleri ve endüstriyel ortamlar tehlikeli olabilir. Aşırı güç kullanımından tehlikeli maddelerin yanlış kullanılmasına kadar çok sayıda faktör kazalara neden olabilir. Ayrıca, bir işyeri olayına katkıda bulunabilecek veya etkileyebilecek çok sayıda değişken vardır. Aşağıda, işyerlerinde meydana gelen kazaların en yaygın nedeni yer almaktadır:
Ağır yük kaldırma: Birçok çalışan, kendi başlarına kaldıramayacakları kadar ağır olan bir nesneyi kaldırarak bir kasını burkmaya, germeye veya yırtmaya eğilimlidir.
Yorgunluk: Mola vermemek, kazaların diğer bir yaygın nedenidir. Zorlu el işçiliğinden kurtulmak için çalışanların yeterli molalar vermesi önemlidir. Bunu yapmamak, atrofi ve genel yorgunluk dahil olmak üzere bir dizi fiziksel soruna yol açabilir. Bunlardan herhangi birinin sonuçları, 10 dakikalık bir nefes almaktan çok daha yıkıcı olabilir.
Dehidrasyon: Susuz kalmak da feci sonuçlara yol açabilir. Son derece sıcak yaz günlerinde, yeterli miktarda su içmemek sıcak çarpmasına veya kalp rahatsızlıklarına neden olabilir. Bu rahatsızlık, günde en az sekiz bardak su içerek önlenebilir. Yönetim, personelin çabalarını en üst düzeye çıkaracağı için, uygun hidrasyon ve dinlenmenin önemini vurgulamalıdır.
Zayıf aydınlatma: Yetersiz aydınlatma, her yıl bir dizi kazadan sorumludur. Depo veya işyerinde kazaları önlemeye çalışırken bu genellikle göz ardı edilir.
Tehlikeli maddeler: Tehlikeli malzemelerin uygunsuz kullanımı veya kişisel koruyucu ekipman (KKD) giyilmemesi, işyerindeki kazaların diğer bir yaygın nedenidir. Malzeme güvenlik veri sayfalarını okuyarak ve uygun koruyucu kıyafetleri sağlayarak birçok işyeri kazasından kaçınılabilir.
İş yerinde şiddet eylemleri: Ne yazık ki, çalışanlar arasında şiddet çok yaygın hale geldi. Kargaşa, genellikle ofis politikaları veya diğer hassas konularla ortaya çıkar. Çatışma çözümünü ve akran arabuluculuğunu entegre etmek, bu tür patlamaların risklerini azaltmaya yardımcı olabilir.
Düşmeler: Kaygan zeminler ve yüksek trafikli koridorlar bir takılmaya veya düşmeye neden olabilir. Uygun olmayan ayakkabılar da bu kazalara katkıda bulunabilir, bu sadece yaralanmalara değil, aynı zamanda işçi tazminatıyla ilgili davalara da yol açabilir.
Stres: Stres, kazanın önde gelen nedenlerinden biridir. İnsan vücudunu akla gelebilecek her yönden etkiler. Stres, fizyolojik, duygusal ve zihinsel olarak olumsuz etkileri teşvik edebilir ve herhangi bir çalışanı zayıflatabilir veya dikkatini dağıtabilir. Bu nedenle, destekleyici bir ekip ortamını teşvik etmek çok önemlidir.
Bir Olayın İş Kazası Sayılabilmesi İçin Hangi Unsurları Taşıması Gerekmektedir?
İş kazası ile ilgili maddede belirtilen durumlar haricinde, bir işçinin yaralanması durumunda söz konusu olay iş kazası sayılmaz. Sosyal güvenlik sistemi reformu, işverenlerin endüstriyel kazaları raporlama ve araştırma yöntemlerini önemli ölçüde değiştirdi. Buna göre, bir endüstriyel kaza durumunda, işveren, kaza mahallindeki yetkili kolluk kuvvetlerine derhal haber verilmelidir.
Yanı sıra üç iş günü içinde sosyal güvenlik kurumuna haber verilmesi gerekmektedir. İşverenin kontrolü dışındaki yerlerde iş kazası meydana gelmesi durumunda süre, iş kazasına ilişkin bilginin alındığı tarihten itibaren sayılır. İş kazası ve meslek hastalığını kuruma doğrudan veya iadeli taahhütlü posta ile bildirmek zorunludur. Belirtilen süre içinde işverene bildirilmezse, bildirim tarihinden önce sigortalıya ödenen geçici sakatlık ödeneği kurum tarafından işverenden alınacaktır.
İş kazalarına karşı kendinizi güvence altına almak için "Ferdi Kaza Sigortası Nedir, Ne İşe Yarar?" başlıklı yazımızı okumanızı tavsiye ediyoruz.
İş Kazası Örnekleri
İş kazası örnekleri çok çeşitli olabilir. Örneğin işe girdikten sonra işçi bir kaza geçirebilir ya da işçinin görev yeri dışında bir kaza oluşabilir.
İş yerinde geçirilen kalp krizi, işçinin intihar etmesi, fazla mesai yapıldığı sırada yaşanan kazalar, görevli olarak giderken transfer aracında yaşanan bir kaza sonucu ölüm, elektrik arızasını gidermeye çalışırken yaşanan kaza gibi örnekleri sayabilmek mümkündür. İş yeri kazalarının çeşitleri, yapılan işin durumuna ve konusuna bağlı olarak değişiklik gösterebilir.
İş Kazası Bildirimi Nasıl Yapılır?
İş kazaları genel olarak sıkıntılı süreçlere sebep olmaktadır. Maddi manevi hasarlar bırakan iş kazasının, Sosyal Güvenlik Kurumu'na bildirilmesi gerekmektedir. SGK iş kazası bildirimi, elektronik ortama yapılacağı gibi posta yoluyla da yapılmaktadır. İş kazası bildirim formu için tek bir yol seçilmesi yeterlidir.
İş Kazası Kaç Gün İçinde Bildirilir?
İş kazası haklarından yararlanabilmek için iş kazası bildirim sisteminin kusursuz işlemesi gerekmektedir. Diğer bir deyişle kazadan sonra durum mutlaka ilgili mercilere rapor edilmelidir. İş kazası bildirim süresi, kazanın meydana geldiği tarihten itibaren 3 iş günüdür. Kişi, 3 iş günü içinde kaza hakkında bildirimde bulunmalıdır.
Örneğin Salı günü gerçekleşen bir kazanın en geç Cuma günü bildirilmesi gerekir. Pazar günleri ve resmi tatiller bu süreye dahil değildir yalnızca “iş günü” olması şartı aranır.
İş Kazası Tutanağı Nasıl Yazılır?
İş kazası tutanağı, yaşanan iş kazaları sonrasında yapılması gereken işlemlerden biridir ve oldukça özenli yazılmalıdır. Bu doğrultuda kazanın nasıl meydana geldiğine detaylı bir şekilde yer verilmelidir. Ayrıca iş kazasının yaşandığı esnada olaya şahit olan işçilerin de tanık sıfatıyla tutanağa eklenmesi gerekmektedir. Kazayı geçiren her kim ise bu kişinin bilgileri ayrıntılı olarak tutanakta yer almalıdır. Bu bağlamda hangi birimde görev yaptığı, görevinin ne olduğu ve işe hangi tarihte başladığı yazılmalıdır.
İş kazası tutanağı yazılırken aşağıdaki durumların da yer alması önemlidir:
- Bir işçinin iş kazası geçirmesi halinde işçiye olay yerinde iş yerinin hekimi tarafından tıbbi müdahalede bulunup bulunulmadığı da kayıtlara geçilmelidir. Eğer iş yeri hekimi dışında birisi tarafından müdahale sağlandıysa söz konusu kişinin adı ve soyadı iş kazası tutanağına eklenmelidir.
- Kazayı yaşayan işçide aynı zamanda uzuv kaybının gerçekleşip gerçekleşmediği de belirtilmelidir.
- Olayın somutlaştırılmasına yönelik iş kazasına neden olan araç ve gereçlerin yazılması gerekir.
- Kazanın meydana geldiği yerin belli bir planı, krokisi ya da fotoğrafları varsa tutanağa eklenmelidir. Böylece iş kazasının nasıl gerçekleştiğine dair ayrıntılı bir şekilde bilgi girilmiş olur ve gelecekte yaşanabilecek uyuşmazlık hallerinin önüne geçilir.
İş Kazası Bildirimi Süresi Ne Kadardır?
İlgili kanunun 13. Maddesine göre, iş kazası “iş kazası tutanağı ve meslek hastalığı bildirgesi” ile bildirilmesi zorunludur. İş kazası bildirim süresi kazadan sonra 3 iş günü içinde yapılmalıdır. Kazanın yurt dışında yaşanması halinde de bu süre yine aynı tutulmuştur.
İş Kazası Bildirmemenin Cezası Nedir?
3 iş günü olan bildirim süresi dahilinde kuruma bildirilmeyen iş kazaları, cezai yaptırıma bağlanmıştır. Üzerine düşen görevi yerine getirmeyen ve iş kazasını bildirmeyen ya da geç bildiren bir iş yeri, 2022 yılında 6331 sayılı kanun gereği en az 6 bin 966 TL'lik para cezasına çarptırılmaktaydı. Ancak 2023 yılı itibariyle İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'na göre yeniden bir değerlendirme oranı getirilmiş ve %122,9 artarak en az 15 bin 529 TL olacak şekilde düzenlenmiştir. Bu noktada, çalışan işçi sayısı da etkili olmaktadır.
2024 yılı itibari ile iş kazasını zamanında bildirmeme cezası 24.607,00 TL olarak belirlenmiştir. İş yerinde çalışan işçi sayısı ve tehlike seviyesine göre ceza kategorileri üç alana ayrılmaktadır. Bunlar; az tehlikeli, tehlikeli ve çok tehlikeli şeklindedir. Aşağıdaki örnek, çalışan sayısı 10 kişiden az olan iş yerleri için geçerlidir.
- Az tehlikeli iş yeri: 24,607 TL
- Tehlikeli iş yeri (%25 artırılır): 30,758 TL
- Çok tehlikeli iş yeri (%50 artırılır): 36,910 TL
İş kazasındaki bildirim süresi yasalar etrafında şekillenmektedir. İş yerinde çalışan kişi sayısı arttıkça kazayı bildirmeme halinde ödenmesi gereken cezalar da artmaktadır. Buradaki amaç işçinin herhangi bir hak kaybına uğramaması ve işçi güvenliğinin en doğru şekilde sağlanmasıdır.
İş Kazası Geçiren İşçinin Hakları Nelerdir?
İş kazası geçiren sigortalı işçinin ve yakınlarının bazı hakları bulunmaktadır. Bu haklar, iş kazası geçiren çalışanın kaza sonrası sağlık durumu değerlendirilerek verilir.
Geçici İş Göremezlik Ödeneği
İşçi istirahat iznindeyken ödenir. Hastanede yaralanan bir çalışana verilen dinlenme günü sayısına ilişkin bir rapor, çalışanın ne kadar ödenek alacağını belirler. Bu yardım, kaza sonrası çalışana verilen raporun ilk gününden itibaren ödenir.
Ölümlü iş kazası tazminatı
Bir çalışanın iş kazası sonucu ölümü durumunda gelir, alıcının yakınlarına ödenir. İş kazası sonucu ölüm durumunda sigortalının hizmet süresi dikkate alınmaz. Emekli maaşının alıcılara yatırılması için en az bir gün çalışması yeterlidir.
Sürekli İş Göremezlik Ödeneği
Bir çalışanın sağlık durumu değerlendirilirken kalıcı sakatlık ödeneği verilebilir. Sağlık kurulunun raporuna göre, kalıcı sakatlık ödenekleri, mesleki ücretlerinin yüzde onunu kaybeden bir çalışana atfedilebilir.
Cenaze Yardımı
Cenaze Yardımı, kaza sonucu hayatını kaybeden bir işçinin cenazesine bağlı olarak ödenir. Bu ödenek karayolu trafik kazası mağdurunun eşine ve eşi yoksa çocuklarına ödenir; Eşleri ve çocukları yoksa ebeveynlerine verilir. Cenaze, şahıslar veya işletmeler tarafından iptal edilirse, kendilerine de ödeme yapılabilir.
Evlilik Yardımı
İş kazası sonucu anne veya babasını kaybeden kız evlenirse vefat halinde gelirinden düşülür. İki yıllık vefat geliri evlenecek bir kıza evlilik parası olarak ödenir.
Sürekli İş Göremezlik Geliri
Sürekli iş göremezlik geliri, bir iş kazası ve meslek hastalığı sonrası tıbbi tedavi sonucu tam olarak iyileşmemişse, çalışanın mesleğe göre kazanma fırsatlarının olmamasına karşın bağlanan gelirdir. Mesleğe göre engellilik düzeyi, Meslekte Kazanma Yeteneğinin Engellilik ve Kaybına İlişkin Yönetmelik'te yer alan tabloya göre belirlenir. Gelir, kalıcı tam sakatlıktan elde edilen gelire ve kalıcı kısmi engellilikten elde edilen gelire göre ikiye ayrılır.
Sürekli İş Göremezlik Geliri; bir işçinin iş kazası veya meslek hastalığı sonucu tıbbi tedavi gördükten sonra meslekte günlük kazancının en az %10'undan mahrum kalması durumunda bağlanır. Bir işçinin kazanma kabiliyeti %10-99.9 oranında kaybedilirse, “kalıcı kısmi sakatlıktan geliri” bağlanır. Bir işçi, mesleğini yapabilme yeteneğinin %100'ünü kaybetmişse, ona "kalıcı sakatlık geliri" bağlanır.
İş Kazası Tazminatı Hesaplama
İş kazası için tazminat hesaplanırken, çalışanın kaza yaşamamış olsaydı alacağı gelir dikkate alınır. İş kazaları için tazminatın hesaplanmasına yönelik metodoloji, adli uygulamaları dikkate alarak geliştirilmektedir. Tazminat hesaplanırken bazı noktalar hesaba katılmaktadır. Aktif ve pasif hesaplar da iş kazası tazminat talebindeki hesaplamaya dahil edilir.
Hesaplama sırasında kanunen bir tazminat kesintisine izin verilen durumlar da vardır. Birinci durum, iş kazasında hayatını kaybeden bir işçinin eşinin yeniden evlenme olasılığıdır. Hesaplama sırasında kanunen bir tazminat kesintisine izin verilen ikinci durum, mağdurun olaydaki hatasıdır. Bu durumda hakim, her bir özel olayın gereklerine göre ayrı ayrı karar verir. Bahse neden olan kişi ekonomik bir sıkıntı içinde ise hakim kendi takdirine bağlı olarak belirli bir ayrıcalık uygulayabilir.
İş Kazasında Tazminat Başvurusu Yapmak İçin Son Tarih Ne Zamandır?
İş kazası neticesinde açılması gereken tazminat davaları, Türk Borçlar Kanunu'nun genel hükümleri dahilinde 10 yıllık bir zamanaşımı süresine tabidir. Ancak kaza sonucu ceza davası açılmışsa ve ceza davasının süresi 10 yılı geçerse ceza davasının süresi dikkate alınır. Bir çalışanın iş kazası sonucu sakatlığı zamanla artarsa ve net bir şekilde tanımlanamazsa, iş kazası girişi için zaman aşımı süresi, engellilik derecesinin doğru bir şekilde belirlendiği gün başlar.
İş Kazası Sebebiyle Açılacak Tazminat Davaları Ne Zamana Kadar Açılabilir?
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'na göre iş kazası için gereken bildirim süresi geçmiş olsa dahi işçinin hakları sabit kalmaktadır. Bu nedenle süre dolduktan sonra da işçinin tazminat davası açma hakkı bulunmaktadır. Yaşanan iş kazası neticesinde İŞÇİ iş göremezlik nedeniyle uğradığı zararın giderilmesi için maddi ve manevi tazminat davası açılabilmektedir. Kanun gereği bu süreçteki zaman aşımı süresi, olayın meydana geldiği tarihten itibaren 10 senedir. İş yerinde yaşanan bir iş kazası sebebiyle tazminat davası açıldığında İş Mahkemeleri devreye girer. İşverenin ikamet adresi ya da kazanın gerçekleştiği yer ise yetkili mahkemedir.
İş Kazası Davalarında Arabulucuya Başvurmak Gerekir mi?
Taraflar arasındaki anlaşmazlığı, üçüncü ve tarafsız bir kişi yardımı ile mahkemeye gitmeden çözen yönteme kısaca arabuluculuk sistemi denir.
Son yıllarda pek çok alanda yer bulan arabuluculuk, özellikle iş kazası davalarında sürecin en kısa sürede sonuçlanmasına yardımcı olmaktadır. Bu sayede taraflar arasında toplantılar yapılmakta ve anlaşma sağlanması halinde davaya başvurmadan süreç sona erdirilmektedir. Ancak herhangi bir uzlaşmaya varılamazsa dava açma hakkı doğacaktır.
Bir işçi, iş kazası geçirdiyse arabulucuya başvuruda bulunmadan mahkemeye gidebilmektedir. Kanuna göre iş kazası ya da meslek hastalığı sebebiyle açılacak maddi ve manevi tazminat davalarında arabuluculuk şartı aranmamaktadır.
İş Kazaları İçin Yetkili Mahkeme Hangisidir?
Genel yargı yetkisine sahip yetkili mahkeme, duruşma tarihinde sanığın ikamet ettiği yerdeki mahkemedir. Ayrıca zararın meydana geldiği yerdeki mahkeme yetkili mahkemedir. Son olarak, yetkili mahkeme aynı zamanda engelli kişinin veya yakınlarının ölüm halinde ikamet yeridir.
İş Kazaları Nasıl Önlenir?
Bazı meslekler, diğerlerine göre daha fazla iş kazası geçirme riskine sahip olsa da hiçbir iş yeri önlem almadan güvende değildir. Önlem almaya gerek olmadığını düşünmek, tamamen eğitim ve bilgi eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Ancak profesyonel ortamlarda iş güvenliği oldukça önemli bir kavramdır. Bu kapsamda alınması gereken önlemler aşağıdaki gibidir.
- İşçilerin çalışma ortamının en güvenli olacak şekilde dizayn edilmesi
- Cihazlardaki koruyucu donanımların sökülmemiş olması
- İş yerine ait doktor, hemşire ya da iş güvenliği uzmanı tarafından işçilere düzenli eğitimlerin verilmesi
- Acil durumda eylem protokolünü bilmek, yangın söndürücüleri yerleştirmek, acil çıkışları belirlemek ve ilk yardım ekibinin üyelerini tanımak
- İş ekipmanını kullanım talimatlarına uyarak kullanmak veya tasarlanmadığı görevler için kullanmamak
- İş yerini hijyenik koşullarda tutmak ve gereksiz nesneleri biriktirmemek
- Asansörler ve klima ekipmanları gibi işle ilgili tüm unsurlara ait bakımların doğru yapılması ve sertifikalandırılması
Tüm bunlara ek olarak ruh hali ve genel sağlığı elverişli olmayan işçilere de izin vererek çalışmamasını sağlamak ya da daha uygun bir işe yönlendirmek de iş kazalarının minimuma indirilmesine önemli rol oynamaktadır.
İş Kazası Sigortası Kapsamında Bulunan Sigortalılar Kimlerdir?
İş kazası sigortası kapsamında bulunan sigortalılar aşağıdaki gibidir.
- 4/A Hizmet akdi ile çalışanlar
- Kendi adına ve bağımsız çalışanlar ile köy ve mahalle muhtarları (4/b)
- Ev hizmetlerinde çalışan sigortalılar
- Ceza İnfaz Kurumları'nda çalışanlar
- Stajyer öğrenciler
- Aday çırak, çırak ve stajyerler
- Sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerdeki işverenler tarafından yurt dışındaki iş yerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçiler
- Harp Malulleri ile Vazife Malullüğü aylığı bağlanmış maluller
- Türkiye İş Kurumu kursiyerleri
- Tarım ve orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalışan sigortalılar
5510 sayılı kanunun 13. maddesinde iş kazası tanımı ise şu şekildedir:
- Sigortalı olan işçinin iş yerinde bulunduğu sırada kazanın gerçekleşmesi
- İşveren tarafından verilen görev ya da işi ile alakalı çalışma yeri dışında gerçekleşen kazalar
- Sigortalı çalışan birinin, görevli olarak başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işinin dışında iken geçen sürede
- Sigortalı emziren kadın, bebeğine süt vermek için izin kullandığı zaman.
Yukarıdaki maddeler gereğince gerçekleşen kazalar iş kazası sigortası kapsamında değerlendirilmektedir. Bu doğrultuda 4/b sigortalısının iş yerinde yaşanan ve hastalık sigortası kapsamı dışında kalan olayların tümü iş kazası olarak sayılmaktadır.
İş Kazası Sayılmayan Haller Nelerdir?
İş kazası sayılmayan haller de söz konusudur zira her kaza, iş kazası olarak nitelendirilmez. İş kazası sayılmayan halleri örneklendirelim.
- Otobüs ile işe giden şahıs bir kaza geçirirse iş kazası sayılmaz. Sayılması için iş veren tarafından tedarik edilen taşıtla işe gidip gelmesi gerekir.
- İşçinin görevi dışında oluşan kazalar da iş kazası olarak nitelendirilmez. Örneğin zamanında biten bir iş düşünelim. İşçi arta kalan zamanını kendi tercihleri doğrultusunda değerlendiriyorsa ve bu esnada başına bir kaza geldiyse bu durum iş kazası sayılmaz.
- İşçi kendi aracı ile işe gidiyorsa ve bu sırada bir kaza yaşandıysa, bu durum iş kazası altında değerlendirilmez.
İş kazası sayılmayan haller, çalışma koşullarına bağlı olarak çeşitlenebilir ancak genel hatlarıyla işverenin sorumluluğu altında olmayan yer ve durumlarda yaşanan olaylar iş kazası olarak değerlendirilmez, bunun için bazı koşulların var olması şartı aranır.
Olası kazalardan doğan tedavi masraflarını güvence altına almanın en iyi yolu işyeri özel sağlık sigortasıdır. Yanı sıra Özel sağlık sigortası teklifi ve Grup Sağlık Sigortası hakkında detaylı bilgi için tıklayın.
